Rehabilitación de vivienda en el casco histórico de Santiago de Compostela

2 Abr 2014

Jesús Conde García

Trátase dunha “casiña” nunha parcela estreita con 4,50m libres entre os muros medianeiros, e 6,70m libres entre fachadas; cara atrás a vivenda conta cun pequeno patio.

En Santiago a relación do casarío coa paisaxe agraria é íntima. Ata mediados do século XX a cidade crece apoiada sobre as súas estruturas medievais, os rueiros de saída da cidade constitúen a única “expansión” edificatoria fóra de murallas. Estas características morfolóxicas permiten un privilexiado contacto entre os terreos agrícolas e as áreas urbanas xa que o crecemento entorno aos rueiros vai preservar grandes cuñas intersticiais de parcelas rústicas.¹

Se trata de una “casita” en una parcela estrecha con 4,50m libres entre los muros medianeros, y 6,70m libres entre fachadas; hacia atrás la vivienda cuenta con un pequeño patio.

En Santiago la relación del caserío con el paisaje agrario es íntima. Hasta mediados del siglo XX la ciudad crece apoyada sobre sus estructuras medievales, los rueiros de salida de la ciudad constituyen la única “expansión” edificatoria fuera de murallas. Estas características morfológicas permiten un privilegiado contacto entre los terrenos agrícolas y las áreas urbanas ya que el crecimiento entorno a los rueiros va a preservar grandes cuñas intersticiales de parcelas rústicas.¹

Obra
Reestructuración de edificación para vivienda unifamiliar

Situación
Bonaval, 6 – Santiago de Compostela – Galicia – España

Arquitectos
Jesús Conde García (1443)

Colaboradores
Ana Villegas Barranco, Manuel Muñoz Rodríguez, Néstor Rodríguez Porto

Fotografía
Héctor Santos Díez

Año
2011

A paisaxe urbana vén determinada: por un lado por esta convivencia entre as estruturas edificadas e as hortas agrarias, e por outro polo contraste entre o casarío miúdo derivado da parcelación gótica e as fábricas dos grandes contedores relixiosos. Esta estreita relación entre a natureza e actuacións edificatorias de escala moi diferente, ten como resultado un tecido urbano excelentemente trabado, rico e heteroxéneo, onde a sorpresa e o contraste forman parte dunhas secuencias urbanas ás que as transformacións barrocas souberon sacar o máximo partido.

El paisaje urbano viene determinado: por un lado por esta convivencia entre las estructuras edificadas y las huertas agrarias, y por otro por el contraste entre el caserío menudo derivado de la parcelación gótica y las fábricas de los grandes contenedores religiosos. Esta estrecha relación entre la naturaleza y actuaciones edificatorias de escala muy diferente, tiene como resultado un tejido urbano excelentemente trabado, rico y heterogéneo, donde la sorpresa y el contraste forman parte de unas secuencias urbanas a las que las transformaciones barrocas han sabido sacar el máximo partido.

0032 01

O proxecto intervén sobre unha destas estreitas parcelas góticas, recuperando a lóxica construtiva e tipolóxica presente no pequeño edificio:

– os muros como elementos estruturais e estructurantes: o que leva consigo a racionalidade dos forxados horizontais en relación ao muro de carga e dende un punto de vista espacial á valoración da percepción lonxitudinal dos muros medianeiros que bañados pola luz entre fachadas desenvolven toda a súa expresividade. É no muro de fachada onde se manifesta outra das súas calidades: a súa masa. O espesor dos muros outórgalle unha gran plasticidade aos ocos, a transición entre interior e exterior realízase a través dun limiar -contido no espesor do propio muro- onde a luz é protagonista con todos os seus matices.

– o patio traseiro como elemento fundamental do tipo, cun aproveitamento produtivo ou de servizo nas súas orixes e cuns usos lúdicos ou de esparexemento na actualidade que supoñen unha prolongación da vivenda ao exterior, polo que a fachada traseira -a miúdo menosprezada no pasado- pasa a ter unha relevancia especial converténdose no limiar entre o pequeño xardín e o interior.

– a escaleira como elemento organizador fundamental do espazo “la casa es imaginada como un ser vertical. Se eleva. (…) La escalera que va al sótano se baja siempre.(…) La escalera del desván, más empinada, más tosca, se sube siempre.” ². Cada tramo de escaleira cobra a súa personalidade en función do espazo que atravesa.

El proyecto interviene sobre una de estas estrechas parcelas góticas, recuperando la lógica constructiva y tipológica presente en el pequeño edificio:

– los muros como elementos estructurales y estructurantes: lo que conlleva la racionalidad de los forjados horizontales en relación al muro de carga y desde un punto de vista espacial a la valoración de la percepción longitudinal de los muros medianeros que bañados por la luz entre fachadas desarrollan toda su expresividad. Es en el muro de fachada donde se manifiesta otra de sus cualidades: su masa. El espesor de los muros le otorga una gran plasticidad a los huecos, la transición entre interior y exterior se realiza a través de un umbral –contenido en el espesor del propio muro- donde la luz es protagonista con todos sus matices.

– el patio trasero como elemento fundamental del tipo, con un aprovechamiento productivo o de servicio en sus orígenes y con unos usos lúdicos o de esparcimiento en la actualidad que suponen una prolongación de la vivienda al exterior, por lo que la fachada trasera -a menudo menospreciada en el pasado- pasa a tener una relevancia especial convirtiéndose en el umbral entre el pequeño jardín y el interior.

– la escalera como elemento organizador fundamental del espacio “la casa es imaginada como un ser vertical. Se eleva. (…) La escalera que va al sótano se baja siempre.(…) La escalera del desván, más empinada, más tosca, se sube siempre.” ². Cada tramo de escalera cobra su personalidad en función del espacio que atraviesa.

0032 04

A adaptación do tipo arquitectónico ás condicións topográficas, é o que marcará a singularidade de cada construción, permitindo por un lado unha gran diversidade de solucións particulares e por outro unha grande harmonía do conxunto. Así, neste caso, procurouse por un lado subliñar estas calidades do tipo e por outro explorar todo o potencial que a singularidade topográfica ofrecía, dada a gran diferenza de cota existente entre a Rúa de Bonaval e a Rúa do Medio. Ponse a énfase na expresión dos muros, por un lado na linealidade da medianeira e por outro na súa masa, no seu espesor que se fai máis patente na fachada traseira ao desligarse da gravidade, do peso, mediante unha grande apertura no semisoto que suspende no espazo todo o muro e que subliña a pretendida relación de igualdade entre o patio e a vivenda.

La adaptación del tipo arquitectónico a las condiciones topográficas, es lo que marcará la singularidad de cada construcción, permitiendo por un lado una gran diversidad de soluciones particulares y por otro una gran armonía del conjunto. Así, en este caso, se ha procurado por un lado subrayar estas cualidades del tipo y por otro explorar todo el potencial que la singularidad topográfica ofrecía, dada la gran diferencia de cota existente entre la Rúa de Bonaval y la Rúa do Medio. Se pone el énfasis en la expresión de los muros, por un lado en la linealidad de la medianería y por otro en su masa, en su espesor que se hace más patente en la fachada trasera al desligarse de la gravedad, del peso, mediante una gran apertura en el semisótano que suspende en el espacio todo el muro y que subraya la pretendida relación de igualdad entre el patio y la vivienda.

O entendemento do tipo arquitectónico e as lóxicas construtivas que leva consigo permitíronnos intervir con criterios absolutamente contemporáneos -respectando a normativa que o plan especial do conxunto histórico establece para este tipo de edificios- sempre dende a convicción de que o proxecto, aínda cando se trate dunha rehabilitación, debe ser considerado unha unidade, un sistema coherente, tanto no seu pensamento e concepción coma na súa formalización final. A tradición ben entendida debe ser considerada coma unha evolución tecnolóxica, que innova e progresa dende a comprensión dos criterios construtivos que o pasado nos ensina.

Evidentemente estes principios de partida lévannos a que a materialización do proxecto xurda do diálogo entre os tres materiais básicos na construción do casco histórico: a pedra, a madeira e o ferro, dende unha expresión arquitectónica contemporánea que valora o rigor construtivo da tradición, pero que incorpora aquelas melloras que o extraordinario desenvolvemento tecnolóxico actual propicia.

El entendimiento del tipo arquitectónico y las lógicas constructivas que conlleva nos permitieron intervenir con criterios absolutamente contemporáneos -respetando la normativa que el plan especial del conjunto histórico establece para este tipo de edificios- siempre desde la convicción de que el proyecto, aún cuando se trate de una rehabilitación, debe ser considerado una unidad, un sistema coherente, tanto en su pensamiento y concepción como en su formalización final. La tradición bien entendida debe ser considerada como una evolución tecnológica, que innova y progresa desde la comprensión de los criterios constructivos que el pasado nos enseña.

Evidentemente estos principios de partida nos llevan a que la materialización del proyecto surja del diálogo entre los tres materiales básicos en la construcción del casco histórico: la piedra, la madera y el hierro, desde una expresión arquitectónica contemporánea que valora el rigor constructivo de la tradición, pero que incorpora aquellas mejoras que el extraordinario desarrollo tecnológico actual propicia.

0032 07

A estes materiais básicos súmanse outros que en moitos casos veñen determinados pola normativa do plan especial e polo carácter da paisaxe urbana xa que a harmonía depende en boa medida da utilización continuada dunha serie de materiais que outorgan unidade de texturas ao conxunto edificado: a tella como cubrición; o vidro en ventás e lucernarios, o cinc en remates, morteiros de cal en fachadas, etc. Isto permite que gran variedade de solucións e estilos se integren sen problema grazas a esta unidade de material e de escala. Na elección de illamentos, pinturas e vernices optouse por produtos fabricados dende criterios de reciclaxe e naturais.

A estos materiales básicos se suman otros que en muchos casos vienen determinados por la normativa del plan especial y por el carácter del paisaje urbano ya que la armonía depende en buena medida de la utilización continuada de una serie de materiales que otorgan unidad de texturas al conjunto edificado: la teja como cubrición; el vidrio en ventanas y lucernarios, el zinc en remates, morteros de cal en fachadas, etc. Esto permite que gran variedad de soluciones y estilos se integren sin problema gracias a esta unidad de material y de escala. En la elección de aislamientos, pinturas y barnices se ha optado por productos fabricados desde criterios de reciclaje y naturales.

¹Carlos Martí Arís “Santiago de Compostela: La ciudad histórica como presente”, Consorcio de la Ciudad de Santiago de Compostela, 1995, pag.14
² Gastón Bachelard “La Poética Del Espacio”, Presses Universitaires de France, París 1957
 

 memoria y planos – Jesús Conde García

0032 09

Premios
2012| Premio Juana de Vega de Arquitectura (A Coruña)
2013| Finalista XV Premios COAG. categoría VIVIENDA (Santiago de Compostela)

Compartir